GRENSPALEN ROND DE HEERLIJKHEID ROZENDAAL

GRENSPALEN ROND DE HEERLIJKHEID ROZENDAAL bezocht in 2012-2013

Het dorp Rozendaal grenst aan Arnhem en Velp. Vroeger was het de Heerlijkheid Rozendaal. De Heer van de Heerlijkheid woonde op het kasteel Rozendaal. In de zeventiende en achttiende eeuw was de grens gemarkeerd door pollen en palen langs een zandweg: de Ringallee. Baron Lubbert Torck, een machtig en rijk man in zijn tijd, erfde in 1721 het Kasteel en de Heerlijkheid. In 1750 stelde Stadhouder Willem IV een recht in betreffende jagen in particuliere gebieden. Dat was aanleiding voor Baron Torck de grens van de Heerlijkheid beter vast te leggen. De aanwezige houten palen waren niet overal even goed meer. Er moesten stenen palen komen.
De provinciale landmeter Leenen kreeg opdracht dat te verzorgen uitgaande van een eerder gemaakte kaart. Er werden 14 palen besteld; ca 4 m lang, globaal 25 cm in het vierkant en enigszins taps. Begeleid door een ambtelijke commissie zijn er dertien palen geplaats op 17 en 18 mei 1751.

.

Hoeveel en welke palen staan er nog?
De noordkant
Ik heb de grens verkend aan de hand van het verslag van de eerste kadastrale inmeting in 1818. Die begon op het noordelijke punt waar Rozendaal, Arnhem en Ede elkaar raken. Op de onderstaande kaart is dat locatie 1. Daar staat geen paal van Torck, want de Baron had verklaard op dit punt een beukenrij te beginnen. Op locatie 2 staat een halve paal. Locatie 3 is het ontmoetingspunt van de Heerlijkheden ‘t Loo en Rozendaal en het Ampt Veluwezoom (nu gemeente Rheden). Het verslag van de kadastrale meting vermeldt twee palen. Nu geen paal te bekennen, wel een diep weggezakte steen met uitgebeiteld de letters SM. Dit zou kunnen duiden op de Silvensche Mark als onderdeel van ’t Loo. Dit zou de tweede paal kunnen zijn geweest en de andere een paal van Rozendaal.
Open gebied
Er was toen kennelijk over een grote afstand veel zicht, want de volgende palen stonden behoorlijk ver weg op locaties 4 en 5. De landmeters in 1818 hebben deze palen vermeld, maar er is nu niets te vinden. Op locaties 6 en 7 troffen de landmeters niets aan, maar volgens het verslag uit 1751 waren er wel palen geplaatst. Nu staan er palen met een geheel andere vorm. Ook de locaties 8 en 9 zijn zonder palen langs de Ringallee de weg tussen enerzijds Velp en anderzijds Rozendaal.
West en oost van de autowegen
Locatie 10 ligt ondertussen in Arnhem en er staat een oorspronkelijke paal; midden tussen de bomen. De grens tussen Arnhem en Rozendaal en Velp ligt ondertussen aan de oostkant van de autosnelweg A12. De locaties 11 en 12 zijn zonder paal, maar verder noordwaarts staan twee palen. De paal op locatie 13 is een oude paal van Torck. Die op locatie 14 ook, maar gerepareerd met brokstukken die vroeger iets verderop lagen. De Ringallee volgend komen we bij de Eerbeekseweg waar een paal staat op locatie 15. De paal lijkt niet op de palen van Torck. Er is wel een duidelijke beukenlaan te zien: de Ringallee. Op locatie 16, nabij Terlet, is met enige moeite een kapotte paal te vinden.
Conclusie:
op de locaties 2, 10, 13, 14 en 16 staan nog palen, deels heel, deels kapot, uit 1751.

Andere palen op de grens
De kaart geeft locaties A en B aan. Daar staan nu nieuwe jachtpalen geplaatst door Stichting Twickel als eigenaar van het Voorste en Achterste Schaddeveld. Op locaties 6 en 7 op de grens met Velp staan palen met een heel andere vorm. Beide gemeenten: Rozendaal en Rheden; kunnen niet aangeven waarom en wanneer die palen geplaatst zijn. Ook op locatie 15 staat een paal met een afwijkende vorm. Vroeger was het geen belangrijk knikpunt in de grens. De Eerbeekseweg die daar begint , bestond in 1751 nog niet.
Tenslotte is er op locatie 1 een lage zeskantige paal aan te treffen die er uit ziet als gemaakt van beton.

De foto’s tonen eerst de originele palen; vervolgens de jachtpalen, de Velpse palen en tenslotte de objecten aan de westkant. Toegevoegd zijn enkele foto’s van de Ringallee waarover men langs de grens kan lopen.

Meer informatie
Meer informatie is te vinden in twee artikelen opgenomen in het kwartaalblad van de Oudheidkundige Kring Rheden-Rozendaal: “Ambt en Heerlijkheid”: jaargang 60, nrs 182 (maart 2014) en 183 (juni 2014) met de titel: “Grenspalen van Rozendaal”.

Nieuwe locaties voor de Dierense jachtpalen
De zogenaamde Schaddevelden vormden enclaves in een gebied van Natuurmonumenten en sloten evenmin aan andere terreinen van de Stichting Twickel. Een en ander was aanleiding tot een ruil van gebieden op 17 mei 2017. De jachtpalen zijn verplaatst naar de nieuwe randen van het Twickelse gebied. In 2018 heb ik de palen opnieuw gezocht.