LANGS LIEMERS EN MONTFERLAND
(Met andere woorden tussen Achterhoek en Rijn)
Een ander Europa
Na de Napoleontische tijd werd Europa anders ingedeeld. Het Koninkrijk Pruissen werd een aangrenzende staat voor het, ook nieuwe, Koninkrijk de Nederlanden: Nederland, België en Luxemburg. De grens tussen beiden werd vastgelegd in het Tractaat van Aken (1816). Als begin voor de nummering van de grenspalen koos men voor Luxemburg: paal nr 1, en het eind op de grens van Gelderland en Overijssel: paal 832. De in 1766 vastgelegde grens met de Achterhoek bleef nagenoeg ongewijzigd. Elders moest er opnieuw worden gemeten en palen geplaatst. Besloten werd tot houten palen op hoofd punten.
Aanvullende afspraak in 1848
Al betrekkelijk snel (globaal tussen 1822 en 1825) werd geconstateerd dat de palen slecht werden. Na veel overleg, voorstellen over steensoort, vorm ed werd in 1847 besloten dat er bij een noodzaak tot vervanging stenen palen zouden moeten komen. Een inspectieverslag uit 1851 toont dat het merendeel der palen dan al van hardsteen is. Dat betekent dat deze stenen palen tussen globaal 1848 en 1851 geplaatst zijn. Een aantal palen nabij Gendringen is nog van hout maar moet wel vervangen worden. Waarschijnlijk is dat op deze locaties de palen al snel vervangen zijn door een tweede serie houten palen. Daarom is later pas de vervanging door stenen exemplaren voorgesteld.
De nog aanwezige stenen palen zijn in ieder geval later dan 1816 geplaatst en niet direct na het grensverdrag.
Verkenning en bevindingen
Over een aantal jaren verdeeld ben ik vanaf de Rijn (paal 660) alleen langs de grens gelopen; behalve in januari en februari 2018. Toen waren er georganiseerde wandelingen tussen paal 730 bij Dinxperlo (de Rietstapperbrug) tot aan paal 658 aan de weg tussen Elten en Beek. Dat was wel zo gemakkelijk, want de grondeigenaren waren op de hoogte. Opvallend te noemen zijn van palen met een romeins nummer langs het Grenskanaal. Dit zijn nu tussenpalen tussen hoofdpalen 711 en 712.
De standaard voor de palen uit de negentiende eeuw
De standaard paal is vierkant of licht trapeziumvormig met een puntige kop; soms bijna plat. De palen zijn voorzien van een hoofdletter N en daaronder een volgnummer. Er zijn vier typen nummering die afwijken van de standaard. Twee daarvan komen ook langs de Achterhoek voor.
standaard paal
uitgebeiteld in schrijfletters
nummer verdiept in rechthoek
nummering verheven gebeiteld
uitgebeiteld in cursief schrift
Verplaatste palen
Bijzonder in dit traject is een grenswijziging tussen de palen 695 en 702 vanwege de aanleg van autosnelwegen: A12 in Nederland en A3 in Duitsland. Daarbij is paal 699 een betonnen paal geworden, evenals paal 700. De oude paal 700 blijkt nu te staan op locatie 701. Paal 696 is naast paal 695 gezet. Enkele andere verplaatsingen zijn: paal 720 naar locatie 719 en paal 723 naar de duitse locatie 724.
Op de locaties 721 en 722 staan geen palen meer. De palen 668 en 669 mocht ik niet bezoeken van de betreffende boer. Op locatie 676 was de paal nagenoeg tot op de fundering afgebroken; dus niet te zien of het een betonnen paal was of de oude hardstenen.
In totaal zijn er 71 locaties, waarvan 43 met hardstenen palen, 23 met betonnen palen en 5 van onbekend materiaal. Alleen de hoofdpunten zijn vastgelegd.
Foto's van de hardstenen palen zijn alle hieronder opgenomen. Van de betonnen palen is één voorbeeld te zien. Tot slot zijn nog enkele bijzondere palen weergegeven.
De verkenning was grotendeels in voorjaar 2018.
Bronnen: Gelders Archief voor de inspectieverslagen
De hardstenen palen
paal 660 locatie 660
op de Rijndijk oostelijk van Spijk;
standaard nummering;
vierkant; geel steenmos
paal 663 locatie 663
bij uitmonding van De Wild in Oude Rijn
standaard nummering;
tweede paal aan overkant
paal 667 locatie 667
op zomerdijk Oude Rijn
standaard nummering
vierkant; onderdeel van hek
paal 671 (lijkt 677) locatie 671
west van Wardmannshof
standaard nummering; vierkant;
paal 672 locatie 672
west van Wardmannshof
standaard nummering
vierkant; gele steenmos
paal 678 locatie 678
oever De Sprang; hoek boomgaard
standaard nummering; staat deels in afvalhoop van takken ed; vierkant; steenmos
paal 683 locatie 683
Veldhuizen
standaard nummering; nummerplaatje in de struik; trapeziumvormig
paal 689 locatie 689
bij huis De Steeg
standaard nummering; vierkant; half hoog;
paal 695 locatie 695
in hoek grens; begin van grenswijziging
standaard nummering; vierkant;
paal 700 locatie 701
langs autoweg; zuidoostelijk van paal 698
standaard nummering; groene alg op licht ondergrond; afkomstig van locatie 700
paal 706 locatie 706
aan Grenskanaal
standaard nummering; trapezium vormig; weinig geel steenmos;
paal 712 locatie 712
aan Grenskanaal; zuid van Megchelen
standaard vorm; vierkant; nummer verdiept in rechthoek; beschadigd;
paal 716 locatie 716
zuidoost van Megchelen: Kleversche Landwehr'; standaard vorm; vierkant; beschadigd; weinig steenmos; nummer verheven in vierkant;
paal 723 locatie 724 Dld
oever Oude IJssel; oost van Gendringen
standaard vorm; vierkant; nummer cursief gebeiteld; nr niet duidelijk;
paal 674 locatie 674
noord van Wardmannshof in akker
standaard nummering; vierkant;dieper in de grond; gele steenmos
paal 680 locatie 680
zuid van Beekseweg bij aardgaslocatie
standaard nummering
vierkant; weinig geel steenmos;
paal 684 locatie 684
Veldhuizen
standaard nummering; vierkant; hoog boven grond; tweede paal aan overkant slootje;
paal 690 locatie 690
zuid van Melkweg-Beek
standaard nummering; bijna onderdeel van hek; veel geel steenmos
paal 696 locatie 696
naast paal 695; verplaatst door grenswijziging
standaard nummering; hoog boven de grond; vierkant;
paal 702 locatie 702
aan oever De Wild (grenswater)
standaard nummering; licht trapezium vormig;
paal 707 locatie 707
aan Grenskanaal; west van Netterden
standaard nummering; vierkant; beschadigd;
paal 713 locatie 713
zuid van Megchelen
standaard vorm; vierkant; nummer verdiept in rechthoek; beschadigd;
paal 718 locatie 718
oever Oude IJssel; achter huize Landfort
standaard vorm; licht trapezium vormig; veel alg; nummer cursief gebeiteld;
paal 725 locatie 725
bij buurtschap Regniet
standaard vorm; licht trapezium vormig; nummer verheven in vierkant;
paal 675 locatie 675
van Wardmannshof richting Babberich
standaardnummering;trapeziumvor-
mig; beschadigd; geel steenmos
paal 681 locatie 681
zuid van Beekseweg richting Veldhuizen
standaard nummering; opvallend is de verwerking in het hekwerk; vierkant;
paal 685 locatie 685
Veldhuizen zuidelijk richting autoweg
standaard nummering; vierkant; onderdeel van hekwerk; grens hoekt naar autoweg
paal 691 locatie 691
zuid van Melkweg-Beek
standaard nummering; ook bijna onderdeel hek; vierkant; weinig geel steenmos;
paal 697 locatie 697
aan pad richting weg Beek-Elten; verplaatst door grenswijziging
standaard nummering; trapezium vormig; hoog boven de grond; met alg;
paal 703 locatie 703
naast brug in invalsweg Bergh
standaard nummering; vierkant; laag boven de grond
paal 708 locatie 708
bij brug over Grenskanaal; west van Netterden; standaard vorm; vierkant; nummering met schrijfletters;
paal 714 locatie 714
zuid van Megchelen; Kleversche Landwehr
standaard vorm; vierkant; nummer verdiept in rechthoek; beschadigd;
paal 720 locatie 719
oever Oude IJssel; zuidoost van Gendringen
standaard vorm; vierkant; nummer verheven in vierkant; afkomstig van locatie 720;
paal 726 locatie 726
op erf in buurtschap Regniet
standaard vorm; vierkant; gaaf; nummering met schrijfletters;
voor de kunststofbuis: wellicht het restant van paal 676
op oever van De Sprang: er tegenover betonpaal 677
paal 682 locatie 682
Veldhuizen in een koeienstal
standaard nummering; verborgen achter groen gordijn; vierkant iets beschadigd
paal 688 locatie 688
noord van autoweg bij huis De Steeg
standaard nummering; hoog boven de grond
paal 693 locatie 693
oost van weg Beek-Elten naast oprit
standaard nummering; beschadigd;
paal 698 locatie 698
aan pad richting weg Beek-Elten; verplaatst door grenswijziging
standaard nummering; laag boven de grond; met alg;
paal 705 locatie 705 Nld
overkant Grenskanaal; deze kant betonpaal
standaard nummering; trapezium vormig; geel steenmos
paal 709 locatie 709
aan Grenskanaal; zuidwest van Netterden
standaard nummering; vierkant; gele steenmos;
paal 715 locatie 715
zuidoost van Megchelen: Kleversche Landwehr; standaard vorm; vierkant; alg en steenmos; nummer verheven in vierkant;
paal 724 locatie 724 Nld
oever Oude IJssel; oost van Gendringen
standaard vorm; vierkant; nummer cursief gebeiteld;
paal 727 locatie 727
langs weggetje tussen Regniet en de Aa
standaard vorm; vierkant; mos en groene alg; nummer verheven in vierkant;
paal 728 locatie 728
langs weggetje tussen Regniet en de Aa
standaard vorm; vierkant; mos en groene alg; nummer cursief gebeiteld;
DE BETONNEN PAAL
De niet weergegeven hoofdpalen zijn de moderne, zgn kadasterpalen, gemaakt van beton. De foto hiernaast geeft een duidelijk beeld: vierkant; platte bovenkant met afgeschuinde kanten; een gat midden bovenin. Soms zijn deze palen ook bedekt met van alg, steenmos en soms weggezakt. Anderzijds zijn er ook betonpalen te zien inclusief de funderingsplaat. Paal 704 (zuidoostelijk van 's Heerenberg) is van beton, ligt naast een fietsbrug over het Grenskanaal.
De tussenpunten zijn niet gefotografeerd op een paar van de uitzonderingen na. Ten eerste staan er tussen de palen 711 en 712 stenen palen met een nummer op de romeinse wijze geschreven. Enkele staan hieronder afgebeeld. Ook is er een tussenpaal met een letter; locatie achter huis Landfort
PALEN MET AFWIJKENDE NUMMERING EN/OF AANDUIDING
nummer II
nummer V
nummer XVI
letter D in plaats van een cijfer