Achtergrond informatie

De markering van de grens
Op een gegeven moment wordt de noodzaak gevoeld een grens nauwkeurig te beschrijven en vast te leggen in het veld. Na de Vrede van Münster (1648) werden er “staatsgrenzen” ingemeten en op kaart vastgelegd. Zo ook tussen het Hertogdom Gelre en het Bisdom Münster. Dat bleek niet voldoende, want er bleven (kleine) grensconflicten en er bleef getwist worden over de ligging. Gelre en Münster overlegden in 1732 over een gezamenlijke vastlegging, maar kwamen er niet helemaal uit. Deels wel, want in 1753 werden twee houten palen vervangen door grensstenen ter hoogte van Ratum: de zgn Vitussteen en de Hakensteen.

Een conferentie in het klooster van Burlo leidde op 19 october 1765 tot een verdrag. Belangrijkste afspraken zijn:
1: de grens zal ingemeten worden door een gelderse en münsterse landmeter gezamenlijk;
2: het wordt een stenen grensmarkering.

Bronnen: Gelders Archief: diverse verslagen van inspecties
               H. Agterhof: "De grens in de Achterhoek"
               H. Terhalle: "Zur Geschichte der westfälisch-niederländischen Grenze"

De verkenningen liepen van 2013 tot 1016.

De stenen uit 1766 
In 1766 konden de grensstenen feitelijk geplaatst worden. De Münsterse overheid zou de plaatsing regelen. Gekozen werd voor stenen van zandsteen uit de Bentheimersteengroeve en die in Ahaus te bewerken. Het plaatsen begon op 20 september 1766 en eindigde op 8 october 1766.

Hardstenen palen of obelisken
In 1847 werd besloten over te gaan naar hardstenen palen zodra de houten paal in slechte staat was. Omdat dit gebeurde tijdens de Bismarckregering worden deze stenen palen Bismarckpalen genoemd. Vanwege de vorm heten ze ook wel “obelisken”. De palen zijn gehouwen uit hardsteen en komen uit verschillende groeven: basaltlava en blauwbasalt. De min of meer gemiddelde doorsnede is 26x26 cm. De lengte van de obelisken is globaal 200 cm. Door het tijdsverschil van vervaardiging en plaatsing zijn er verschillen in de vormgeving: de bewerking, de wijze van de belettering en de doorsnede. In totaal zijn langs de Achterhoek 103 obelisken geplaatst zijn alsmede op tussenpunten toegevoegd 10 ; in totaal 113 obelisken. Nu staan er nog  90.

Kadasterpalen

Aan het einde van de negentiende eeuw kwamen er suggesties om nieuwe palen te vervaardigen van beton. Dat is ingevoerd in de twintigste eeuw. Omdat het kadaster belast is met het toezicht op de grenspalen, worden de betonnen palen kadasterpalen genoemd. Bij de uitwerking in 1965 van het vigerende grensverdrag wordt de markering voortaan verdeeld in hoofdpunten en tussenliggende nevenpunten. Hoofdpunten zijn knikpunten van de grenslijn of nodig omdat het volgende hoofdpunt niet te zien is. De nevenpunten krijgen achter het nummer van het hoofdpunt een letter: A, B, C, enz.

Samenvattend staan er op de nederlands-duitse grens langs de Achterhoek drie typen stenen markeringen: de grensstenen volgens het Verdrag van Burlo (1765), de hardstenen palen volgens het Tractaat van Kleef (1817) en diverse tussenstenen die later nodig bleken en de kadasterpalen.

Hierna volgen foto's van de aanwezige grensstenen langs Winterswijk vanaf de grens met Eibergen tot en met de grens met Aalten/Dinxperlo.

van grens met Eibergen richting Ratum: noordwest van Meddo

langs Ratum: noordelijk

wapensteen 79: geplaatst in 1753 na een eerder convenant; met een rijkere bewerking: rococostijl; aangepast in 1766 met de toevoeging "Renovatum 1753" en aangevuld met jaartal 1766 en volgnummer 79 op de zijkant; te mooi om het bij één foto te laten. De steen wordt Vitussteen genoemd.

Kotten-noord vanaf grens met Ratum

Kotten zuid; naar grens met Wooldse-veen

in het Wooldse veen: veel stenen

In het WooldseVeen zakten de stenen soms diep weg. Om de stenen weer in het zicht te krijgen is er, waar nodig,  een gemetselde fundering gemaakt; afgedekt met een stalen plaat.

Dit zijn de wapenstenen 129, 130 en 131 op de locaties 766L, 766K en 766J. De grote gele cijfers schijnen er op gespoten te zijn door jagers
om oriëntatiepunten te hebben.                                                                                                                                                                                                   wapensteen 132 niet verplaatst locatie 766H

Woold vanaf Wooldse Veen tot grens met Aalten

GRENSSTENEN NAAR MUSEA

In 1960 werd het vigerende grensverdrag tussen Nederland en Duitsland bijgesteld. Naast enkele grenscorrecties werd overeengekomen de grens en de markeringen voortaan te beheren door kadastrale ambtenaren van beide landen. Eén van de gevolgen van de eerste gezamenlijke inspectie was het opheffen van de dubbele markering. Op meerdere punten stonden naast elkaar zowel een oude steen als een obelisk. Meestal werd de oude steen verwijderd, elders op de grens geplaatst of geschonken aan musea. Dit is rond 1965 gedaan.

Op het traject langs Winterswijk waren het de letterstenen 49, 50, 52, 53, 55, 57, 62, de wapensteen 144, de bijzondere steen 157 ½ en lettersteen 145.

wapensteen 158 1/2

Geschonken aan het Belastingmuseum Rotterdam; ligt anno 2017 in depot.
Tijdens de plaatsing in 1766 bleek dat hier een locatie overgeslagen  
was. De oplossing: een reservelettersteen met nummer 157aan de onbewerkte    
onderkant voorzien van de beide wapens en het nummer 158 1/2. 
Vervolgens werd de steen ondersteboven geplaatst.